Οι εχθροί του δάσους, που του προκαλούν ζημιές και καταστροφές, είναι οι δασικές πυρκαγιές, οι ανεμοθύελλες, οι παράνομες υλοτομίες, η αποψίλωση των δασών με φωτιές (προκειμένου να δημιουργηθούν γεωργικά εκμεταλλεύσιμες εκτάσεις και βοσκοτόπια), τα έντομα που προσβάλλουν τα δένδρα του δάσους, οι ασθένειες των δένδρων, οι πολεμικές συρράξεις, η κλιματική αλλαγή κλπ.
Ας δούμε πιο αναλυτικά καθένα από τους παραπάνω παράγοντες, ξεκινώντας – στο πρώτο μέρος του άρθρου μας – από τις φυσικές αιτίες καταστροφής των δασών.
Οι δασικές πυρκαγιές
Δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι ο κυριότερος εχθρός του δάσους είναι οι πυρκαγιές. Είναι τεράστιες και τραγικές οι καταστροφές που προκαλούν στα δάση οι πυρκαγιές και όχι μόνο από οικολογικής πλευράς (καταστροφή χλωρίδας και πανίδας).
Η χώρα μας , όπως και πολλές άλλες χώρες στον κόσμο, έχει πικρή εμπειρία από τις μεγάλες καταστροφές που προκάλεσαν οι δασικές φωτιές, οι οποίες αφού κατέκαυσαν τα δάση, με την βοήθεια των ανέμων, επεκτάθηκαν χωρίς να μπορούν να ανακοπούν σε χωριά, σε οικισμούς και πόλεις, όπου θρηνήσαμε και πολλές ανθρώπινες ζωές μαζί με τις βιβλικές καταστροφές που αυτές προκάλεσαν, εκτός των άλλων, σε σπίτια, γεωργικές καλλιέργειες, επιχειρήσεις κλπ.
Το φαινόμενο των μεγάλων και καταστροφικών δασικών πυρκαγιών είναι τα τελευταία χρόνια πυκνό και σύνηθες, ιδιαίτερα σε χώρες με αυξημένες και μεγάλης διάρκειας ξηρασίες και ζεστά καλοκαίρια, όπως η Ισπανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Αυστραλία, οι Βαλκανικές Χώρες, η Καλιφόρνια, η Δυτική Ακτή των ΗΠΑ, η Γαλλία κλπ.
Όμως είδαμε, λόγω της κλιματικής αλλαγής, εκτεταμένες και ανεξέλεγκτες φωτιές σε χώρες που δεν υπήρξε ποτέ στο σύντομο παρελθόν το φαινόμενο των μεγάλων δασικών πυρκαγιών. Αυτό έγινε πριν 2-3 χρόνια και συνεχίζεται ανελλιπώς να γίνεται και στις ημέρες μας στη Σιβηρία, στον Καναδά, την Ασιατική Ρωσία, στα Ουράλια Όρη, στις ΗΠΑ κλπ.
Οι δασικές πυρκαγιές, εκτός των άλλων ζημιών που έχουν προκαλέσει, έχουν καταστρέψει πολλά μεγάλα αιωνόβια δάση και είναι αναμφίβολα παγκοσμίως η κυριότερη αιτία συρρίκνωσης των δασών.
Μετά τις φωτιές αυτές, το κάθε κράτος ακόμα και αν επέμβει άμεσα να καθαρίσει, να αναδασώσει έγκαιρα, όπου δεν είναι δυνατή η φυσική αναγέννηση του δάσους και να προστατεύσει συστηματικά τις καμένες εκτάσεις από την βοσκή, από τις διαβρώσεις κλπ, η αναγέννηση των καμένων δασών χρειάζεται μεγάλο χρονικό διάστημα και συνεχή φροντίδα και έλεγχο προκειμένου το δάσος να αναδημιουργηθεί.
Φυσικά το κλίμα κάθε γεωγραφικής ζώνης και η μορφολογία του εδάφους βοηθάει, μεταξύ άλλων, περισσότερο ή λιγότερο στην γρήγορη αναγέννηση των καμένων δασών, με την απαραίτητη προϋπόθεση της έγκαιρης και συστηματικής αναδάσωσης, όπου δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για φυσική αναγέννηση των δασών. Διαφορετικά, δάσος δεν ξαναγίνεται στις καμένες εκτάσεις.
Πάντοτε όμως πρέπει να γίνονται έγκαιρα οι παρεμβάσεις των οργανωμένων κρατών, με άξονα να προηγείται η οργανωμένη πρόληψη και η προστασία των δασών, για την αποτροπή και το περιορισμό των επιπτώσεων της πυρκαγιάς και μετά η αποκατάσταση του δασικού πλούτου. Το οφείλουμε στις επόμενες γενιές και στο κλίμα του πλανήτη μας.
Οι ανεμοθύελλες
Άλλο φυσικό φαινόμενο που συμβαίνει τακτικά σε ορισμένες χώρες και καταστρέφει εκτεταμένα τμήματα των δασών είναι οι μεγάλες ανεμοθύελλες.
Οι μεγάλες ανεμοθύελλες ξεριζώνουν, ρίχνουν και σπάνε αδιακρίτως πολλά δένδρα μεγάλης και μικρής ηλικίας στα σημεία που περνούν με ένταση και επηρεάζουν γεωγραφικά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργούνται συνολικά μεγάλες ζημιές σε τμήματα δασών.
Πριν δέκα περίπου χρόνια, οι συνεχείς ισχυρές ανεμοθύελλες, που σάρωσαν την Ευρώπη, ξερίζωσαν πολλά δένδρα, ιδιαίτερα στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (Αυστρία, Σλοβακία, Πολωνία, Γερμανία, Τσεχία κλπ) που πέρασαν με ένταση.
Οι ανεμοθύελλες αυτές προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές σε συγκεκριμένα σημεία των δασών απ’ όπου πέρασαν ορμητικά. Επίσης προξένησαν καταστροφές και σε μεγάλες εκτάσεις γεωργικών καλλιεργειών, οικισμών, υποδομών κλπ.
Σύνηθες φαινόμενο αλλά πιο συχνό σε σχέση με άλλες γεωγραφικές περιοχές και πιο έντονο, είναι οι ανεμοθύελλες στις Νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ, σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, στις Ινδίες, στο Μπαγκλαντές κλπ.
Βέβαια, οι ζημιές από τις ανεμοθύελλες που προκαλούνται στα δάση, δεν συγκρίνονται με την ολοκληρωτική καταστροφή που προκαλούν οι δασικές πυρκαγιές, που αφανίζουν συνολικά κάθε ίχνος βλάστησης και ζωής.
Οι ασθένειες και τα έντομα
Οι ασθένειες που προσβάλουν πολλά είδη δένδρων, θα πρέπει να αναφερθούν ως παράγοντας που καταστρέφει τα δάση. Είναι γνωστές πλέον οι ασθένειες που ξεραίνουν πολλά είδη δένδρων συχνά και πολλές φορές με γεωμετρική πρόοδο σε όλο τον κόσμο.
Στη χώρα μας ζήσαμε, μεταξύ άλλων τα τελευταία χρόνια, την καταστροφή των κυπαρισσιών τα οποία σε λίγα μόλις χρόνια υπέστησαν συντριπτική συρρίκνωσή τους και παραλίγο να εξαφανιστούν. Τα κυπαρίσσια είχαν προσβληθεί από την ασθένεια του έλκους του κυπαρισσιού που προκαλείται από τον μύκητα Seiridium cardinale.
Μετά από αυτή την καταστροφή, αρχίζουν να δημιουργούνται πλέον νέες και πιο ανθεκτικές ποικιλίες κυπαρισσιού, που δεν προσβάλλονται από τον μύκητα αυτό. Εκτός των άλλων, είδαμε την ασθένεια που πλήττει τα πλατάνια, τις καρυδιές και άλλα πλατύφυλλα δένδρα, την ασθένεια που πλήττει τα έλατα κλπ.
Εκτός από τις ασθένειες, υπάρχουν επίσης πολλά έντομα που προσβάλλουν και καταστρέφουν συγκεκριμένα είδη δένδρων, πράγμα που είναι σύνηθες κυρίως στα τροπικά δάση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν γίνεται και σε άλλες γεωγραφικές ζώνες.
Παρακολουθήσαμε στην χώρα μας την καταστροφή των φοινίκων από το σκαθάρι του Νείλου την τελευταία εικοσαετία, που εξαφάνισε χιλιάδες φοινικόδεντρα χωρίς να μπορεί να αντιμετωπισθεί, παρά τις προσπάθειες που έγιναν, έγκαιρα και με επιτυχία.